Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt và bản giao hưởng rừng xanh

Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt, cái tên vang lên như tiếng vọng xa từ rừng già, khẽ lay động trí tưởng tượng về một nơi chưa kịp bước chân đến đã thấy lòng xốn xang. Ở đó, thiên nhiên không chỉ là phong cảnh mà là cả một miền ký ức nguyên sơ, nơi thời gian như ngừng trôi giữa tiếng lá rừng thở nhẹ, tiếng suối róc rách ngân nga và tiếng gió đùa trên những tán cây cao vút.

Ẩn mình giữa rừng núi phía tây Nghệ An, thuộc huyện Quế Phong, Pù Hoạt là một kho báu xanh với hơn tám vạn héc ta rừng nguyên sinh, trải dài qua những dãy núi đá vôi sắc lẹm, uốn lượn như rồng ngủ say. Địa hình nơi đây mang vẻ đẹp hoang dại của những ngọn núi bị chia cắt mạnh mẽ, tạo nên những thung sâu tĩnh lặng, những dòng thác đổ trắng xóa từ vách đá dựng đứng, và những con suối trong veo như chạm tới tận đáy. Không gian nơi đây gợi nhớ đến một bức tranh Đông Dương còn dang dở, chưa từng bị bàn tay hiện đại làm nhòa nét.

Pù Hoạt không chỉ là thiên nhiên. Đó là nơi mà mỗi tán lá, mỗi vạt rừng đều ẩn giấu một truyền thuyết. Người Thái ở Mường Đán tin rằng, những ngọn núi ở đây là hóa thân của các vị thần rừng, từng đứng ra bảo vệ bản làng khỏi lũ dữ và thú hoang. Trong những đêm hội, tiếng khèn lảnh lót vọng lên từ mái nhà sàn gỗ pơ mu trăm tuổi, ngân vang qua thung lũng như gọi về ký ức tổ tiên. Có ngôi nhà đã hơn ba trăm năm tuổi, vẫn còn thơm hương gỗ quý, như thể thời gian đã ngủ quên trong từng thớ ván, từng cột nhà phủ đầy rêu phong. Những mái ngói phủ lá cọ rêu xanh ấy không chỉ là chỗ ở mà là ký ức, là bản sắc, là lời thì thầm của quá khứ giữa hiện tại.

Người ta nói rừng Pù Hoạt biết kể chuyện bằng mùi hương. Đó là hương đất sau cơn mưa đầu hạ, ngai ngái và dịu nhẹ. Là hương gió thổi từ đại ngàn về, mang theo hơi nước, hoa rừng và cả chút lạnh lẽo của buổi sớm mai. Là hương cơm lam mới chín bên bếp lửa bập bùng, quyện với mùi cá nướng và chút cay nồng của rượu cần. Mỗi buổi sáng ở Pù Hoạt là một lần thức dậy giữa bảng lảng sương mù, nơi mặt trời nhú lên như lòng đỏ trứng gà vỡ tan trên đỉnh núi, phản chiếu qua lớp sương mỏng như lụa, khiến khung cảnh vừa hư vừa thực.

Có một điều ít người biết, giữa rừng già Pù Hoạt là nơi phát hiện ra loài mang hoàn toàn mới với thế giới khoa học, mang tên mang Pù Hoạt. Một sinh vật nhỏ nhắn, hiếm gặp, mang vẻ đẹp bí ẩn như chính vùng đất đã nuôi dưỡng nó. Và cũng chính tại đây, các nhà sinh vật học lần đầu tiên ghi nhận sự xuất hiện của mang lớn Trường Sơn, minh chứng cho sự phong phú và nguyên sơ hiếm có của hệ sinh thái địa phương. Có những góc rừng vẫn chưa từng có dấu chân người, nơi chỉ có loài chim hồng hoàng cất tiếng kêu vọng qua từng vách đá, nơi hoa lan rừng mọc tự do trên thân cổ thụ già cỗi.

Khi bước chân vào làng cổ Mường Đán, thời gian dường như trôi chậm lại. Những cụ già tóc bạc như sương vẫn thường kể về thời bản làng chưa có đường xe vào, chỉ đi bộ men theo lối mòn giữa rừng, gùi gạo, gùi lửa, gùi giấc mơ qua những mùa mưa nắng. Trẻ con nô đùa bên suối, mắt đen láy như hạt nhãn, ríu rít như chim rừng. Bên bếp lửa, các bà các mẹ vừa thổi xôi, vừa kể chuyện cổ tích về nàng tiên hóa thành thác nước, chờ người yêu chưa trở lại sau một mùa săn thú. Những câu chuyện truyền miệng ấy, dẫu không được ghi chép, vẫn truyền đời như lửa cháy qua từng thế hệ.

Tháng ba đến tháng năm, và rồi từ tháng chín đến tháng mười một, là khoảng thời gian Pù Hoạt dịu dàng nhất. Nắng nhẹ như lụa vàng, mưa vừa đủ làm mềm đất và thức dậy hương rừng. Những ai chọn đi vào lúc này sẽ thấy mình như lạc vào một thế giới song song, nơi mọi giác quan được đánh thức. Hành trình đến Pù Hoạt tuy không ngắn, nhưng lại là một phần thưởng. Từ thành phố Vinh, xe men theo quốc lộ 48, vượt qua những khúc cua miên man, xuyên qua rừng keo và đồi chè, chạm đến vùng biên ải của Quế Phong. Càng đi sâu, điện thoại càng mất sóng, nhưng lòng lại bình yên lạ lùng, như được giao nộp lại bản ngã cho núi rừng giữ hộ.

Ẩm thực nơi đây là hương vị của đất. Mỗi món ăn là một câu chuyện. Cháo lươn xứ Nghệ thơm mùi hành khô, cay nồng ớt tươi, ăn một thì nhớ mãi. Bánh mướt mềm như tơ, được cuốn bằng tay trên bếp lửa than hồng. Nhút Thanh Chương chua dịu và giòn tan, gợi nhắc đến những mùa mưa dài đằng đẵng. Đặc biệt, cơm lam ở bản Kẻ Quạ được nấu bằng gạo nếp nương trong ống tre, ăn kèm muối vừng và cá nướng sông Giăng, khiến ai nếm thử cũng phải thốt lên rằng: “Ngon đến mức không dám nói gì thêm”.

Đi trong rừng, có khi chỉ gặp một chiếc lá vàng rơi cũng đủ khiến lòng bối rối. Bởi ở Pù Hoạt, mọi vật đều có linh hồn. Một tảng đá rêu phủ có thể là chỗ ngồi của ông trời trong truyền thuyết. Một cây cổ thụ nghiêng mình qua suối có thể là cây cầu của tình nhân bị chia lìa vì lời nguyền cổ xưa. Những chi tiết nhỏ bé ấy không phải để du khách nhớ, mà là để không thể quên.

Giữa trào lưu du lịch xanh, sống chậm, Pù Hoạt không cần cố gắng để hợp thời. Chính vì không bon chen, không hào nhoáng mà nơi đây giữ được nét mộc mạc vốn có, khiến mỗi người đến đều muốn ở lại lâu hơn một chút, nhìn lâu hơn một khoảnh khắc, lặng im nghe rừng nói nhiều hơn một lần. Có người từng viết trong nhật ký rằng: “Pù Hoạt không khiến người ta vỡ òa, nhưng khiến người ta lặng đi”. Và chính cái lặng ấy mới là điều quý giá.

Pù Hoạt không phải nơi để khám phá hết trong một lần đi. Mỗi chuyến trở lại là một tầng sâu mới, một lớp ký ức khác, một góc rừng chưa từng bước đến. Đó không chỉ là hành trình thể chất mà còn là hành trình tinh thần, nơi ta tự đối thoại với chính mình giữa thiên nhiên trùng điệp. Như một câu nói dễ được trích dẫn: “Thiên nhiên không chữa lành, chỉ là ta cuối cùng cũng lặng đủ để lắng nghe”. Có lẽ, chính trong khoảnh khắc im lặng ấy, ai đó sẽ nhận ra, Pù Hoạt không phải để đến, mà là để tìm lại chính mình.