Bật mí sự thật: Vì sao phải tắt điện thoại khi đi máy bay?

Ngồi bên khung cửa sổ nhỏ xíu, ngắm thế giới dần thu bé lại phía dưới, bạn có bao giờ chợt thấy bối rối khi tiếp viên nhắc nhẹ: “Xin vui lòng chuyển điện thoại sang chế độ máy bay”? Một thao tác đơn giản, lặp đi lặp lại trên mọi chuyến bay, tưởng như vô hại, nhưng lại mang trong mình cả một câu chuyện dài, kết nối giữa công nghệ hiện đại, những quy định tưởng khô khan và… cả sự an toàn bay mà đôi khi chúng ta vô tình bỏ quên.

Tôi còn nhớ chuyến bay đầu tiên trong đời, hồi còn là một sinh viên tay xách nách mang, lần đầu rời quê ra Hà Nội. Lúc ấy, chiếc điện thoại cục gạch chỉ dùng để gọi và nhắn tin. Tôi lén lút để chế độ rung trong túi, không hiểu vì sao phải tắt nó đi khi máy bay cất cánh. Cảm giác ấy – vừa tò mò vừa hơi bất cần – chắc hẳn cũng từng có trong nhiều bạn trẻ từng bay lần đầu. Nhưng sau này, khi trở thành một người du lịch chuyên nghiệp, trải nghiệm từ những sân bay địa phương của Việt Nam đến các cảng hàng không tấp nập bậc nhất thế giới như Changi, Incheon hay Heathrow, tôi bắt đầu thấy rõ hơn: mỗi quy tắc dù nhỏ nhất trong ngành hàng không đều mang trong mình lý do đầy thuyết phục, thậm chí có phần… sinh tử.

Câu chuyện về việc “tắt điện thoại khi bay” thực ra không hẳn là câu chuyện của ngày hôm nay. Nó bắt đầu từ những năm 1990, khi ngành hàng không hiện đại vẫn đang dò dẫm trong việc làm quen với các thiết bị phát sóng dân dụng như điện thoại di động. Hồi đó, các thiết bị điện tử dân sự chưa được kiểm soát chặt chẽ về tần số phát sóng. Một chiếc điện thoại bật sóng di động có thể vô tình gây nhiễu với các hệ thống điều hướng của máy bay – đặc biệt là các thiết bị định vị VOR hay ILS vốn rất nhạy cảm. Có trường hợp phi công không thể liên lạc rõ ràng với đài kiểm soát vì bị lẫn những tiếng rè rè khó chịu – sau này mới biết là do hành khách phía sau ghế để điện thoại hoạt động cả chuyến.

Nhưng đó là chuyện của hơn hai thập kỷ trước. Ngày nay, máy bay hiện đại đã được bọc giáp sóng tốt hơn, hệ thống điều hướng và liên lạc cũng được mã hóa và phân tần kỹ lưỡng hơn để tránh nhiễu. Vậy thì câu hỏi đặt ra là: “Có cần thiết phải tắt điện thoại nữa không?”

Câu trả lời là: Có. Nhưng không phải vì lý do cũ kỹ như ta từng nghĩ.

Trên thực tế, lý do chính hiện nay để yêu cầu hành khách chuyển điện thoại sang chế độ máy bay không hẳn nằm ở nguy cơ gây tai nạn – mà là để đảm bảo hoạt động vận hành suôn sẻ của cả chuyến bay. Khi bạn không bật chế độ máy bay, điện thoại của bạn sẽ liên tục tìm kiếm trạm phát sóng mặt đất. Trên không trung, khi máy bay di chuyển với tốc độ 800-900 km/h, thiết bị sẽ phải “hỏi thăm” hàng loạt trạm BTS một cách hỗn loạn, khiến tần số kết nối tăng vọt. Điều này có thể khiến mạng viễn thông mặt đất quá tải, đồng thời chính thiết bị của bạn cũng hao pin một cách chóng mặt – một điều chẳng hề lý tưởng nếu bạn đang định cày vài tập phim offline khi bay.

Chưa hết, tưởng tượng nếu hàng trăm hành khách trên cùng một chuyến bay đều không bật chế độ máy bay. Đội ngũ phi công không những phải xử lý hàng trăm tín hiệu điện từ phát ra ngẫu nhiên, mà còn có nguy cơ nhận sai tín hiệu từ bộ định vị hoặc hệ thống đo khoảng cách vô tuyến (DME). Những nhiễu loạn này tuy không gây thảm họa ngay lập tức, nhưng trong ngành hàng không – nơi độ chính xác được tính bằng phần triệu – thì chỉ cần một sai lệch nhỏ cũng có thể khiến tất cả trật nhịp.

Tôi từng trò chuyện với một cơ trưởng của một hãng bay lớn trong chuyến bay đến Tokyo. Anh ấy bảo: “Chúng tôi không thể nào biết được chiếc điện thoại nào đang gây nhiễu nếu không có sự cố. Nên tốt nhất là… tắt hết!” Điều đó khiến tôi nhận ra rằng: tôn trọng quy định trên không trung không chỉ là phép lịch sự, mà còn là cách mình chung tay giữ an toàn cho cả trăm sinh mạng đang treo lơ lửng giữa trời.

Dẫu vậy, công nghệ không ngừng phát triển. Năm 2023, Liên minh châu Âu đã bật đèn xanh cho việc sử dụng mạng 5G trên máy bay. Nhiều hãng hàng không bắt đầu trang bị hệ thống nhỏ gọn như trạm thu phát riêng trên khoang, cho phép hành khách gọi điện, nhắn tin, thậm chí lướt TikTok không cần Wi-Fi. Nhưng hãy nhớ, không phải hãng nào cũng có công nghệ này, và không phải quốc gia nào cũng cho phép bạn "online" giữa tầng mây.

Tại Mỹ, việc dùng điện thoại di động để gọi điện khi bay vẫn bị cấm bởi FCC – không phải vì lý do kỹ thuật, mà phần nhiều do yếu tố xã hội. Họ lo sợ những cuộc gọi liên tục trên cabin sẽ khiến môi trường bay trở nên ồn ào, hỗn loạn, gây ảnh hưởng đến trải nghiệm chung. Bạn có thể hình dung một chuyến bay xuyên đêm mà người bên cạnh liên tục “alo” bằng giọng to hơn mức cần thiết?

Còn ở châu Á, các hãng bay như Singapore Airlines hay ANA cũng đang thử nghiệm cung cấp mạng dữ liệu trong cabin, nhưng vẫn yêu cầu hành khách bật chế độ máy bay. Lý do là họ muốn kiểm soát băng tần thông qua hệ thống riêng trên máy bay, tránh tình trạng thiết bị kết nối vô tội vạ với sóng mặt đất.

Nói cách khác, bật chế độ máy bay là cách “làm sạch không gian số” trên máy bay, để các hệ thống vận hành trơn tru như một bản giao hưởng không có nốt lạc. Bạn vẫn có thể bật Wi-Fi (nếu được phép), vẫn có thể kết nối Bluetooth để nghe nhạc, nhưng không nên cố gắng lén lút gọi điện hay vào mạng bằng 4G vì điều đó không chỉ phạm quy mà còn góp phần tạo nên mối đe dọa vô hình cho cả chuyến bay.

Thực tế là, trong hàng trăm chuyến bay mà tôi từng trải qua – từ chiếc máy bay nhỏ xíu chở khách ra đảo Lý Sơn cho đến những chiếc Airbus A380 sải cánh qua ba châu lục – tôi chưa từng chứng kiến sự cố nào do điện thoại gây ra. Nhưng chính vì không có, nên tôi càng tin rằng: những quy định tưởng như cũ kỹ ấy đang làm rất tốt vai trò bảo vệ chúng ta, mỗi lần cất cánh.

Và rồi bạn sẽ thấy, vài giờ đồng hồ “im lặng” khi bay lại là khoảng thời gian quý giá. Không còn tin nhắn, không còn deadline, không còn những cập nhật liên tục từ mạng xã hội. Chỉ có mây trời, ánh sáng phản chiếu qua cánh, tiếng động cơ rì rầm như ru ngủ, và cảm giác mình thật nhỏ bé giữa thế giới rộng lớn. Tắt điện thoại không phải là “bị cắt kết nối”, mà đôi khi chính là cách để bạn kết nối lại với chính mình – ở một độ cao mà mọi thứ bỗng trở nên nhẹ tênh.

Vậy nên lần tới, khi tiếp viên nhắc bạn chuyển sang chế độ máy bay, đừng cảm thấy phiền. Hãy coi đó như một cái chớp mắt của thế giới, nơi bạn được “tạm thoát” khỏi guồng quay, để bay – đúng nghĩa – và sống trọn vẹn từng giây giữa bầu trời.