Cách ứng phó khi gặp động vật hoang dã trong rừng núi

Một trong những thử thách thầm lặng nhưng đầy tiềm ẩn khi đặt chân vào rừng núi là khả năng gặp phải động vật hoang dã. Đó không chỉ là những con thú lớn gây nguy hiểm như gấu, lợn rừng hay rắn hổ mang mà còn là những loài tưởng như vô hại nhưng lại tiềm ẩn rủi ro như ong rừng, vắt, rết hay thậm chí là những con khỉ đã quá quen với con người và trở nên hung hăng. Không ít người mang trong mình tâm lý chủ quan, cho rằng khả năng gặp phải thú rừng là hy hữu. Nhưng thực tế cho thấy, chỉ một sơ suất nhỏ cũng đủ để biến một chuyến trekking thành một hành trình đối mặt với sinh tồn.

Trong những lần theo chân các đoàn kiểm lâm ở Vườn quốc gia Cúc Phương và các nhóm trekking xuyên rừng Pù Luông hay Bidoup, có thể thấy hành vi của động vật hoang dã không phải lúc nào cũng dễ đoán. Gấu chó thường tránh xa người nhưng khi bị bất ngờ hoặc cảm thấy bị đe dọa, chúng sẽ lao ra tấn công với tốc độ cực nhanh. Lợn rừng di chuyển lặng lẽ nhưng có thể tung ra cú húc chí mạng khi bị dồn vào góc. Rắn thì không ưa va chạm nhưng lại hay nằm phơi nắng giữa lối mòn khiến nhiều người dẫm trúng trong vô thức. Mỗi loài là một biến số, nhưng cách xử lý lại phụ thuộc phần lớn vào hành vi của con người.

Để tránh chạm mặt với động vật hoang dã, bước đầu tiên là học cách không để lại dấu vết. Các nhóm trekking chuyên nghiệp thường dặn nhau không xịt nước hoa, không để thức ăn có mùi thơm trong ba lô mà phải gói kín và treo cao khi nghỉ đêm trong rừng. Âm thanh cũng là yếu tố then chốt. Việc nói chuyện vừa đủ, dùng còi trekking phát tín hiệu nhẹ nhàng theo chu kỳ giúp báo trước cho thú rừng về sự hiện diện của con người và tạo ra một vùng đệm an toàn. Những người đi trước chia sẻ rằng, những đoàn ồn ào quá mức lại dễ thu hút sự tò mò của động vật hơn là xua đuổi chúng.

Tình huống thường gặp nhất là vô tình đối mặt với thú lớn trên đường rừng. Trong trường hợp đó, điều quan trọng là giữ bình tĩnh tuyệt đối. Không la hét, không bỏ chạy, không nhìn chằm chằm vào mắt con vật. Những cử chỉ như dang tay tạo dáng người to lớn hơn, lùi lại chậm rãi theo đường chéo, hoặc đứng yên nếu con vật chưa có dấu hiệu tấn công sẽ giúp làm dịu tình hình. Nếu đối mặt với gấu, cách an toàn nhất là cuộn người thành tư thế thai nhi, bảo vệ đầu và gáy, giả chết nếu không còn lựa chọn nào khác. Nếu gặp khỉ, tuyệt đối không cười hay giơ răng ra vì hành động đó có thể bị hiểu lầm là lời khiêu khích.

Rắn là một trong những loài khiến nhiều người sợ nhất. Đặc biệt là rắn hổ mang, rắn cạp nong thường có mặt ở vùng núi phía Bắc vào mùa nóng. Khi thấy rắn, quan trọng nhất là đứng yên, không động đậy. Phần lớn các vụ cắn xảy ra khi nạn nhân cố gắng xua đuổi hoặc giẫm trúng rắn trong bụi cỏ. Một mẹo ít người biết là việc dùng gậy trekking gõ nhẹ xuống đất khi di chuyển sẽ tạo rung động khiến rắn tránh xa từ trước. Nếu chẳng may bị cắn, việc sơ cứu cần được thực hiện ngay tại chỗ bằng cách bất động phần bị cắn, băng ép nhẹ vừa đủ để làm chậm lưu thông máu và đưa đến cơ sở y tế gần nhất. Việc rạch vết thương hay hút nọc như trong phim là hoàn toàn sai lầm và chỉ khiến tình trạng tệ hơn.

Đối với những loài nhỏ như vắt, rết hay ong rừng, tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng vẫn có thể gây sốc phản vệ hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng nếu xử lý sai cách. Khi bị vắt bám, không nên giật mạnh mà hãy dùng bật lửa hơ gần hoặc bôi nước muối đặc cho chúng tự rơi ra. Còn khi bị ong rừng đuổi, đừng bỏ chạy theo đường thẳng hay dừng lại giữa khoảng trống mà hãy tìm vật cản lớn như cây to, tảng đá rồi nhẹ nhàng núp sau đó, dùng áo tối màu che phần đầu càng nhanh càng tốt. Tuyệt đối không đánh vào tổ ong hay dùng nước hoa khi đi rừng vào mùa khô nắng.

Một vấn đề khác ít được nói tới là hành vi tương tác quá mức của du khách với động vật hoang dã. Có những trường hợp tự ý cho khỉ ăn, chụp hình selfie với thú rừng hay thậm chí là cố tiếp cận để quay video. Điều này không chỉ nguy hiểm với con người mà còn làm biến đổi hành vi tự nhiên của động vật, khiến chúng ngày càng hung dữ và mất đi bản năng sinh tồn. Các hướng dẫn viên dày dạn kinh nghiệm đều đồng ý rằng sự can thiệp tối thiểu là cách tốt nhất để bảo vệ cả hai phía.

Trong các chuyến khám phá rừng sâu, không thể thiếu một bộ sơ cứu đúng chuẩn. Bên cạnh thuốc sát trùng, gạc y tế, nên chuẩn bị sẵn thuốc chống sốc phản vệ, thuốc dị ứng, băng cuốn, gậy trekking, còi sinh tồn và đèn pin sạc dự phòng. Việc học cách sử dụng các vật dụng này không chỉ giúp cứu sống bản thân mà còn là trách nhiệm với những người đồng hành.

Một mẹo nhỏ nhưng hữu ích là quan sát dấu vết trên đường. Phân động vật tươi, cành cây bị gãy, vết cào trên thân gỗ, lông rụng... đều là dấu hiệu cho thấy có thú lớn quanh khu vực. Khi thấy những dấu hiệu này, tốt nhất là chuyển hướng di chuyển, tránh bivouac nghỉ đêm gần suối hay lối mòn nhiều dấu vết.

Không có chuyến đi rừng nào an toàn tuyệt đối nhưng việc trang bị đủ kiến thức và phản xạ đúng lúc có thể tạo ra sự khác biệt sống còn. Với xu hướng du lịch khám phá ngày càng phổ biến, kỹ năng sinh tồn không còn là kiến thức dành riêng cho dân chuyên nghiệp mà nên trở thành hành trang cơ bản cho bất kỳ ai có ý định đặt chân vào thiên nhiên hoang dã.

Biết sợ là một phần của sự tỉnh táo. Nhưng nỗi sợ sẽ không còn là trở ngại khi con người hiểu rõ cách làm bạn với rừng, với núi, và cả với những sinh vật thầm lặng vẫn đang tồn tại giữa tự nhiên. Sự hiểu biết chính là chiếc la bàn đáng tin nhất trên mọi cung đường khám phá. Và khi đã bước vào thế giới của rừng sâu, điều quan trọng nhất không phải là chiêm ngưỡng mà là biết cách tồn tại an toàn để còn có thể quay về và kể lại câu chuyện ấy bằng cả trái tim.