Lăng Khải Định và những bí mật khiến bạn muốn phải tận mắt thấy

Giữa rừng thông rì rào trên đồi Châu Chữ, nơi mây trôi như dòng suy tưởng bất tận của thời gian, có một công trình đá kỳ dị đến mức tưởng như mọc lên từ giấc mơ của một người vừa mê cổ tích vừa mê quyền lực. Người ta gọi nơi đó là Lăng Khải Định, nhưng gọi vậy là chưa đủ. Bởi đây không chỉ là một nơi chôn cất, mà là một tuyên ngôn bằng xi măng và gốm sứ, một bản giao hưởng dị thường vang lên giữa cố đô Huế ngàn năm trầm mặc. Nó lấp lánh như pha lê, nhưng cũng lạnh lẽo như tường thành bỏ hoang. Nó mang hình hài của phương Tây hiện đại, nhưng tim mạch lại đập cùng nhịp với đất trời phương Đông.

Con đường dẫn lên lăng dài 127 bậc, lát đá xám nhạt, mềm mại như dải lụa vắt ngang đồi. Người leo lên không chỉ bằng đôi chân, mà bằng cả trí tưởng tượng. Bởi mỗi bước tiến là một bước vào thế giới khác, nơi thời gian không còn tuyến tính, nơi bạn không còn là khách du lịch mà là nhân chứng cho một điều chưa ai nói hết. Phía trước là cổng tam quan, cao lớn như một chiếc khung ảnh xưa cũ đang bao trọn cảnh trí huyền ảo phía sau. Không gian bắt đầu co lại, im lặng bao trùm, và mọi giác quan đều bị cuốn vào một trò chơi đánh lừa thị giác, nơi cái cũ và cái mới, cái thiêng và cái phàm, cái dịu dàng và cái sắc lạnh cùng tồn tại.

Đi sâu vào sân chầu, bạn sẽ thấy hai hàng tượng quan hầu đứng chầu hai bên, những người không giống nhau như trong những lăng khác, mà mỗi người mang một biểu cảm riêng, một dáng vẻ riêng. Có người như đang lắng nghe, có người trầm ngâm, có người cúi đầu như thể đang dằn vặt bởi một sự thật nào đó mà chỉ họ biết. Điều kỳ lạ là các pho tượng này không đồng đều chiều cao, như thể phản chiếu một triều đại không còn sự chỉnh tề, nơi ranh giới giữa tôn ti và khủng hoảng đang bị pha loãng dần theo từng nhịp thở của lịch sử.

Và rồi, bạn bước vào Điện Khải Thành. Trái tim của lăng. Nơi mọi thứ như phát sáng. Trần nhà vẽ tay ba bức phù điêu “Cửu long ẩn vân” mà không có khuôn mẫu, từng con rồng vờn mây bằng nét bút tự do, sống động đến mức người ta có thể nghe thấy tiếng rít nhỏ trong không trung. Dưới ánh đèn âm trần nhẹ hắt lên, màu vàng của phù điêu và màu bạc của khảm sành phản chiếu nhau như một cõi mộng đang chuyển động. Không phải sự trang nghiêm cổ kính thường thấy ở các lăng mộ xưa, mà là một vẻ đẹp rực rỡ, thậm chí... có phần ngạo nghễ.

Ở chính giữa điện là tượng vua Khải Định ngồi uy nghi trên ngai vàng, đội vương miện châu Âu. Kỳ lạ thay, hình hài của một vị vua Việt mà lại khoác lên mình biểu tượng phương Tây. Nhưng nhìn lâu, không còn là cảm giác lạ lẫm, mà là một nỗi cảm thông nào đó hiện ra. Bởi trong đôi mắt tượng đá kia là ánh nhìn của một người sống trong thời buổi giao thời, người không thể cưỡng lại làn sóng đổi thay, nhưng cũng không muốn bị cuốn trôi hoàn toàn. Đó là sự giằng xé rất nhân loại, rất thật và có lẽ cũng rất cô đơn.

Người ta kể rằng Lăng Khải Định là công trình duy nhất trong triều Nguyễn xây dựng bằng bê tông cốt thép, một chất liệu xa lạ với đất kinh kỳ. Nó không thẩm mỹ như gỗ, không thần bí như đá, nhưng lại bền vững và kiên định như chính tham vọng của vị vua muốn ghi dấu ấn trong thời đại đang trượt khỏi tầm tay. Vua Khải Định mất sau 9 năm trị vì, nhưng lăng thì mất tới 11 năm để hoàn thành, nghĩa là ông chưa bao giờ được thấy thành quả cuối cùng của chính mình. Mộ thật của ông nằm sâu dưới lòng đất gần 9 mét, được chôn giấu kỹ đến mức phải phá lớp bê tông mới tiếp cận được, như thể ông muốn giữ riêng phần linh hồn cuối cùng ấy, không phô bày trước hậu thế.

Giữa những bức tường khảm sành rực rỡ, có những chi tiết nhỏ tưởng như vô nghĩa nhưng lại khiến người ta không thể ngừng nghĩ: hình chiếc máy bay trên trần, con công bằng sứ nằm nép bên góc tường, dòng chữ Hán nhỏ nhắn ghi tên các nghệ nhân làng Phù Lãng và Bát Tràng... Mỗi chi tiết là một mật mã. Và khi ráp lại, chúng không kể chuyện về một vị vua, mà kể về một kỷ nguyên đang giãy giụa trước cái mới, cái cũ, cái vĩnh hằng và cái biến mất.

Lăng Khải Định là nơi duy nhất trong các lăng tẩm Huế được chiếu sáng vào ban đêm. Ánh sáng ấy không chỉ để thu hút du khách, mà giống như một cách giữ giấc mơ luôn thức dậy. Khi màn đêm buông, toàn bộ lăng như nổi lên khỏi mặt đất, không còn là công trình kiến trúc mà trở thành một linh hồn. Những bức tường đá như có xương, có máu. Mái vòm như đang hít thở. Và mỗi bậc thang là một nốt nhạc trầm trong bản giao hưởng còn đang viết dở của lịch sử.

Điều khiến lăng này trở nên đặc biệt không phải là sự hoành tráng, mà là cái cảm giác... không thể định nghĩa. Nó không giống hoàng cung, không giống đền đài, không giống lăng tẩm thông thường. Nó giống như một đoạn phim đen trắng bị cắt ghép bằng kỹ xảo của Hollywood nhưng vẫn mang hơi thở Việt Nam. Nó là nơi người ta không thể tin nếu chỉ nghe kể, phải tận mắt thấy, tận tay chạm, tận tim cảm nhận.

Không nhiều người biết rằng, từng viên gốm trong lăng là sản phẩm của hàng trăm nghệ nhân miền Bắc, được vận chuyển vào Huế bằng đường thủy, đường bộ, và đôi khi là cả bằng... người gánh. Rằng mỗi bức khảm không có bản thiết kế cố định, mà chỉ có cảm giác, kinh nghiệm, và cả... sự liều lĩnh. Những điều ấy không ai nhắc đến trong tấm biển thông tin ngoài cổng, nhưng bạn sẽ cảm được nếu dừng lại đủ lâu, và lắng nghe bằng sự tôn trọng.

Lăng Khải Định không chờ bạn để đến ngắm, mà để được thấu hiểu. Nó không đẹp theo kiểu cổ tích, không oai phong như cung điện, mà kỳ lạ, sâu sắc, và phức tạp như một bài thơ không vần. Bạn không đến đây để biết thêm một điểm check-in, mà để thấy bản thân mình trong một đoạn chuyển giao của lịch sử, nơi mà mọi định kiến bị thử thách, và mọi điều tưởng đã cũ kỹ lại sáng lên như mới.

Nếu một ngày nào đó bạn đứng trước cánh cổng ấy, gió mơn man từ rừng thông và ánh sáng len qua mây trắng, hãy nhớ rằng: đây không phải là điểm kết của một triều đại, mà là điểm bắt đầu cho rất nhiều câu hỏi chưa có lời giải. Như thể vị vua ấy, dù đã nằm sâu trong lòng đất, vẫn đang ngước nhìn bạn, chờ một người đủ dũng cảm để hiểu giấc mơ mà ông đã để lại.