Thánh địa Mỹ Sơn là thánh tích hay cánh cửa thời gian?

Giữa lòng Quảng Nam, nơi những cánh rừng rậm rạp trùm bóng lên các sườn đồi xanh mướt, có một thung lũng cổ mang dáng vẻ huyền bí đang âm thầm tồn tại như một bản giao hưởng bị lãng quên. Không ồn ào, không phô trương, không hô hào mời gọi, nơi ấy mang cái tên ngắn gọn mà đầy sức nặng với lịch sử và tâm linh. Thánh địa Mỹ Sơn. Chỉ hai tiếng Mỹ Sơn nhưng chạm đến tầng sâu thẳm nhất của một nền văn minh đã từng rực rỡ trên dải đất miền Trung. Nơi từng là trung tâm nghi lễ thiêng liêng của vương quốc Champa suốt gần một nghìn năm, từng chứng kiến lễ đăng quang của các vị vua, từng đón bước chân hành hương của hàng trăm thế hệ, và rồi ngủ vùi dưới rêu phong và chiến tranh cho đến khi được đánh thức bởi ánh mắt ngỡ ngàng của hậu thế.

Không phải là một điểm đến dành cho những ai chỉ thích nhìn lướt qua, Thánh địa Mỹ Sơn tồn tại như một thế giới tách biệt, cần được bước vào bằng cả sự chậm rãi và tâm thế kính cẩn. Hơn bảy mươi công trình kiến trúc được sắp xếp thành từng cụm riêng biệt, mỗi cụm là một chương sách của một thời đại đã qua. Từ cụm A với những đỉnh tháp cao vút chạm bầu trời, cụm B nơi các bức phù điêu kể chuyện bằng ngôn ngữ của đá, đến cụm D với nền móng của một công trình bằng đá hiếm hoi, tất cả như một bảo tàng ngoài trời còn sống, nơi thời gian không làm mờ đi mà chỉ tô đậm thêm từng vết khắc, từng viên gạch đỏ au dưới nắng chiều.

Người ta vẫn chưa thể hiểu được hoàn toàn bí mật của những viên gạch nơi đây. Không vữa, không chất kết dính hiện đại, nhưng hàng nghìn viên gạch ấy vẫn khớp với nhau một cách hoàn hảo, không rời rạc, không xô lệch. Các nhà khoa học hiện đại thử tái tạo nhiều lần, nhưng vẫn không thể làm ra loại gạch có độ mịn, độ bền và khả năng kháng ẩm như vậy. Nhiều giả thiết được đưa ra, rằng người Chăm cổ đã dùng nhựa cây, nước lá rừng, hoặc một phương pháp nung gạch đặc biệt chỉ truyền miệng qua đời này sang đời khác. Nhưng tất cả vẫn chỉ là suy đoán. Trong lúc người ta còn tranh cãi, những viên gạch ấy vẫn đứng đó, thách thức gió mưa, thách thức chiến tranh, và thách thức cả khoa học hiện đại.

Điều kỳ lạ hơn nữa là sự tồn tại của một mukhalinga mang gương mặt người, được phát hiện trong cụm tháp F. Thông thường, mukhalinga chỉ là khối hình trụ biểu trưng cho sinh khí vũ trụ theo quan niệm Ấn Độ giáo. Nhưng tại Mỹ Sơn, mukhalinga lại mang một gương mặt đầy nhân tính, được chạm khắc tỉ mỉ với ánh mắt sâu thẳm như đang dõi theo những ai vô tình bước đến. Đây là hiện vật đầu tiên và duy nhất thuộc loại này được phát hiện tại Đông Nam Á. Một chi tiết lặng lẽ mà đầy quyền năng, như thể Thánh địa Mỹ Sơn đang giữ trong lòng mình những bí mật chưa từng được kể.

Trong những mái ngói vỡ, người ta còn tìm thấy hình mặt Kala hiện lên với cái miệng há rộng và ánh mắt rực lửa. Kala là biểu tượng của thời gian trong văn hóa Ấn Độ, vừa là sự khai mở vừa là sự kết thúc, nhắc nhở con người về tính mong manh của kiếp sống. Những gương mặt ấy không nhằm đe dọa mà để khiến ta suy ngẫm. Khi nắng xiên qua đỉnh tháp vào buổi chiều muộn, hình mặt Kala dường như động đậy, như sống lại sau hàng thế kỷ ngủ yên.

Còn có một con đường cổ dài hơn năm trăm mét được phát hiện ẩn mình dưới lớp đất rừng, nối từ cụm K qua rừng già đến cụm E và F. Đó không phải là lối đi thông thường. Đó là thần đạo, nơi chỉ vua chúa và các tư tế được phép bước chân trong những nghi lễ thiêng liêng vào buổi bình minh. Con đường ấy đã từng chìm trong lá mục và rễ cây, tưởng chừng đã bị lãng quên. Nhưng rồi nó xuất hiện trở lại như một lời nhắc rằng, những gì thuộc về linh thiêng sẽ không bao giờ mất đi, chỉ là đang tạm ẩn mình mà thôi.

Thánh địa Mỹ Sơn không có những khối kiến trúc đồ sộ như các kim tự tháp, cũng không có mái vòm hoa mỹ như các nhà thờ châu Âu. Nhưng ở đây có sự rung động của tâm linh, của sự sống hòa quyện cùng thiên nhiên. Những bức phù điêu khắc hình Apsara đang múa, voi thần Ganesha với nét cười từ bi, hay những hình ảnh phồn thực táo bạo đều phản ánh một nền văn hóa tôn vinh sự sống, sự sinh sôi và hài hòa với vũ trụ. Điêu khắc ở Mỹ Sơn không nhằm gây choáng ngợp mà để mời gọi người ta bước sâu hơn vào thế giới biểu tượng. Và càng nhìn kỹ, bạn càng cảm thấy dường như mình đang đối thoại với đá, với gió, với một nền triết học không cần lời.

Thật khó để tìm thấy ở đâu một sự trùng hợp đầy ngẫu nhiên như cách các tháp tại đây lệch khỏi hướng chính Đông. Theo chuẩn mực tôn giáo, các đền tháp Ấn Độ giáo luôn quay về hướng mặt trời mọc để đón ánh sáng đầu tiên. Nhưng tại Mỹ Sơn, nhiều tháp lại nghiêng nhẹ, có khi xoay theo chiều kim đồng hồ. Các nhà địa chất phát hiện rằng, điều này không phải do sai sót của người xưa mà là do chuyển dịch của mảng đất đá theo thời gian. Một sự điều chỉnh vô thức của thiên nhiên đã khiến ánh sáng lọt qua cửa tháp vào những thời điểm rất đặc biệt trong ngày, như được sắp đặt trước bởi một bàn tay vô hình.

Không chỉ là nơi để học lịch sử, Thánh địa Mỹ Sơn còn là một nơi để sống chậm. Dưới ánh nắng lưng chừng buổi sáng, giữa tiếng chim rừng và âm thanh rì rào của gió, bạn sẽ cảm thấy lòng mình lắng lại. Có thể bạn không hiểu hết những điều đang hiện diện quanh mình, nhưng bạn sẽ cảm nhận được sự tôn nghiêm từ không gian ấy. Bạn sẽ thấy một bức tường vỡ lại mang vẻ đẹp riêng, thấy rêu phong không chỉ là dấu vết của thời gian mà là lớp áo mà thiên nhiên khoác lên cho công trình cổ. Và chính trong sự lặng thinh ấy, bạn sẽ nghe được câu chuyện của hàng nghìn năm trước, không bằng âm thanh mà bằng cảm xúc.

Ngày nay, khi các lớp đất được bóc dần bởi các cuộc khai quật mới, người ta phát hiện dưới lòng thung lũng ấy là một tầng di tích khác, cổ hơn, sơ khai hơn. Một Thánh địa Mỹ Sơn khác đang ngủ dưới chân bạn, có thể chính là phiên bản đầu tiên, là nền móng của một nền văn minh chưa từng được biết tới đầy đủ. Những viên đá nằm xếp chồng lên nhau như ký ức chồng ký ức, thời gian lồng thời gian, tất cả chờ ngày được hé lộ trong ánh sáng mặt trời và trong đôi mắt tò mò của thế hệ sau.

Nếu bạn đang tìm kiếm một nơi để sống chậm, để lắng nghe, để chạm vào lịch sử không qua lời kể mà bằng chính hơi thở hiện hữu của nó, thì Thánh địa Mỹ Sơn chính là nơi ấy. Không phô trương, không màu mè, nhưng lại có thể khiến người ta thay đổi cách nhìn về quá khứ. Bởi đây không chỉ là đền tháp, không chỉ là di sản. Đây là linh hồn của một thời đại, là tiếng nói của một nền văn hóa từng rực rỡ rồi tan biến, để lại trong lòng đất những lời thì thầm chưa từng dứt.

Và nếu hôm nay bạn vẫn còn chần chừ, hãy nhớ rằng, có những nơi nếu không đến bây giờ, sẽ tiếc cả đời. Thánh địa Mỹ Sơn không cần phải mời gọi, vì vẻ đẹp thực sự không bao giờ cần ồn ào. Nó chỉ cần bạn đến, đứng lặng, và để trái tim mình mở ra. Khi ấy, nơi này sẽ tự kể cho bạn nghe tất cả.